साबुसिंग पवार (इ.स. १६xx - १६५७) हिंदवी स्वराज्य स्थापनेत समावेश निजामशाही मुलखात अहमदनगरजवळ, हंगे गावाच्या रानात (कांबरगावच्या डोंगर घटात) साबुसिंगांचे प्रथम ठाणे होते. त्यांनी घोडेस्वार व पायदळ जवळ बाळगले होते. ह्याच सुमारास शिवाजी महाराजांनी हिंदू शूरवीर एकत्र करून स्वराज्य स्थापनेचे स्थापनेचे पवित्र कार्य चालविले होते. महाराजांनी साबुसिंगस हाताशी धरले. तोरणगड मोहिमेत साबुसिंह पवार छत्रपती शिवाजी महाराजां सोबत होते. इ.स. १६५८ (शके १५७९) मध्ये कोकण प्रांत हस्तगत करण्यासाठी महाराजांनी कल्याणवर स्वारी केली. त्यावेळी साबुसिंगनी मोंगल फौजेवर चाल करून पराक्रम गाजविला. पुढे त्यांनी अहमदनगर सुभ्यात सुखेवाडी ऊर्फ सुपे गाव वसविले. ह्या गावाची पाटीलकी त्यांच्या कामावर खुश होऊन शिवाजी महाराजांनी त्यास दिली. १८ ऑक्टोबर १६५७ (शके २६ अश्विन १५८०) रोजी साबुसिंग पवार ठार झाले.

सरदार कृष्णाजी साबुसिंग पवार कृष्णाजी (इ.स. १६yy - १६zz) नावाचा साबुसिंगना एकुलता पुत्र होता, त्यांची गणना शिवाजी महाराजांच्या खास पागेच्या तेहतीस सरदारांत होतसे. महाराजांनी विजापूरकरांच्या मुलखावर ज्या स्वार्या केल्या त्यात कृष्णाजी पवार यांनी प्रामुख्याने भाग घेतला होत. अफझल खान ह्यास महाराजांनी इ.स. १० नोव्हेंबर १६५९ (शके १९ कार्तिक १५८१) मध्ये प्रतापगडावर ठार मारले. त्या प्रसंगी व त्यानंतर अफझल खानाचा मुलगा फाजल खान ह्याच्याबरोबर झालेल्या झटापटीत कृष्णाजी पवारांनी शौर्य गाजविले. कृष्णाजी पवारांच्या कामगिरीवर खुश होऊन शिवाजी महाराजांनी त्यांना कणगी व करणगाव इनाम दिले. सुपे गावी त्यांची गाडी असून, एक शिवालयही बांधले आहे. कृष्णाजी एकाकी आजारी पडून वारले. त्यांना तीन पुत्र होते व तिघेही मोठे शूर होते. बुबाजी, रायाजी व करोजी; हे तिघेही शिवाजी महाराजांच्या लढ्यात सामील असत. दक्षिनाकडील कर्नाटकच्या मोहिमेत हे तिघेजण होते. पुढे छत्रपती राजाराम महाराजांच्या कारकिर्दीत बुबाजी, रायाजी व केरोजी हे त्रिवर्ग बंधू अधिक वैभवास चढले. छत्रपति संभाजी महाराजांच्या वधानंतर मराठेशाहीवर जे भयंकर संकट कोसळले, ते दूर करण्यासाठी, ज्या मराठा सरदारांनी प्राण पणाला लावून शत्रूशी झुंज दिली त्यात ते त्रिवर्ग बंधूही होते.

स्वराज्रा रक्षक - बुबाजी, रायाजी व केरोजीराजाराम महाराजांनी टाकलेल्या विश्वासामुळे औरंजेबाच्या मोगल फौजेचा सामना करण्यासाठी, बुबाजी व केरोजी यांनी मातब्बर फौजा बाळगून वऱ्हाड आणि गंगाथडी मुलखात मोगल फौजेस हैराण करून सोडले आणि मोगलांच्या मुलखात चौथाई व सरदेशमुखी हे मराठ्यांचे हक्क प्रस्थापित करून तापी खोर्यापर्यंत स्वराज्याचा अंमल बसविला व त्यामुळे मराठ्यांचा दरारा वाढला. या कामगिरीतच एकदा मोंगल रसद लुटीत असताना मराठ्यांचा शूर सेनापती संताजी घोरपडे शत्रू सेने कडून अचानक घेरला गेला तेव्हा बुवाजी पवारांनी त्यास सोडवून आणले इ .स. १६९४ मध्ये संताजी मोंगलास येत असलेली रसद लुटीत असताना मोंगल अधिकारी हिम्मत खान याने घेरले तेव्हा बाबूजी पवार यांनी आपल्या फौजेसह हिम्मत खानवर अचानक हल्ला करून आलेले संकट टाळले. या कामगिरीमुळे राजाराम महाराज प्रसन्न झाले. त्यांनी बुबाजीस ‘विश्वासराव’ हे सन्मानाचे पद व ‘विश्वासराई’ सरंजाम दिला आणि केरोजीस ‘सेनाबारासहस्री’ हि बहुमानाची पदवी व वस्त्रे दिली. राजाराम महाराज खूश झाले व त्यांनी किताब बहाल केले, ही गोष्ट जगजाहीर झाली. विश्वासाची सर्व कामे राजाराम महाराजांनी या बंधुवर सोपवली आणि त्यांनी ती स्वामी निष्ठेने पार पाडली. पवार बंधूंनी शूर व सशास्त्रकुशल लोकांची सेना उभारून वर्हाड व गंगाथडी मुलखात मोंगलांची फौज गर्भगळीत केली, त्यामुळे मराठांच्या दरारा वाढला. सबब राजाराम महाराजांनी जिंजीहून महाराष्ट्रात परत आल्यावर त्यांना बहुमानाची वस्त्रे दिली. इ.स. १६९९ मध्ये छत्रपतींच्या सेवेत खानदेशात असताना मोगलांनी बुबाजीस घेरले, जिवंत वाघ पिंजर्यात अडकला. त्यास आशिर-गडावर भिंतीती जिवंत चिणून ठार मारले. तिन्ही भावांची घराणी - सुप्यात असलेले बुबाजीचे मोठे पवार घराणे "विश्वासराव", रायाजी यांचे "वाघळे" आणि केरोजी यांचे "नगरदेवळे" ह्या नावाने प्रसिद्धीस आली.

कुळाचे नाव पवार वंश सुअर्यवंश,सोमवंश , गादी धारगिरी गादी, निशाण लाल ध्वज त्यावर हनुमान, देवक धारेचे शस्ञ , गोञ वशिष्ठ .

धारवरून महाराष्ट्रत आल्यावर पवार घराण्याचा वास्तव प्रथम नगर जिल्ह्यात सुपे येथे होता नंतर पुणे जिल्ह्यातील मलठण, वाघाळे, अमदाबाद,कवठे , हिंगणी, पाथरे, वरडे,चिथणी, इत्यादी. गावात होते. तेथून पुढे पवारांचा विस्तार कोकणात ही होऊ लागला खानदेशात जलगावात जिल्ह्यात पवारांना जहागिरी मिळाली तेथे नगरदेवळा येथे सेनाबारसहस्ञी पवार म्हणून ओळखत आणि सांगलीत खानापूर तालुकात रेणावीतील पवारांना धारेराव हा खिताब आहे सोरटे पवार हे तळेगावचे धारकरी मानकरी यांना दाभाडेंकडून खिताब भेटला होता. तर वाल्हे गावातील पवार धारकर , वाल्हे , भांब्रुर्डे, खोपोडी, नाथाची वाडी , मालेगाव बारामती , बेलवाडी , सासवड , घेरा सिहगड , भुगांव, भुकूम, खेळपाने, सोनवाडी , मोराची, चिंचणी, लिंगाळी, गराडे चिंचणी , खर्डा , श्रीरामनगर येथे पवार घराण्याचा विस्तार झालेला आहे.

शिवाजी महाराजांचे शस्त्र प्रशिक्षक सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ हे होते, ही वस्तुस्थिती खूपच थोड्या लोकांना माहिती असेल. गोमाजी नाईक यांच्या अखत्यारित शिवाजी महाराजांचे बालपणापासूनचे शस्त्र आणि युद्धनीतिचे प्रशिक्षण पूर्ण झाले होते. शहाजी राजांच्या लग्नानंतर लखोजी जाधवरावांनी मुलगी जिजाबाई यांच्या संरक्षणासाठी त्यांच्या सैन्यातील उत्कृष्ट तलवारबाज आणि युद्धनीतितील पारंगत वीर, सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ यांची नेमणूक केली होती

शिवाजी महाराजांचे शस्त्र-प्रशिक्षण लखोजी जाधवराव यांनी नेमलेले प्रशिक्षक सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ यांचेकडूनच पूर्ण झाले. गोमाजी नाईक यांनी जिजाबाई आणि बाल शिवाजी हे शिवनेरी येथे असतानाच शिवाजी राजांच्या प्रशिक्षणाची सुरूवात केली होती. अगदी याच काळात सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ यांच्या सल्ल्यावरुन शिवाजी महाराजांनी लढवय्या पठाणी तुकडीला आपल्या सैन्यात सामाऊन घेतले होते

जिजाबाई आणि शिवाजी राजे हे इ.स. १६३६ ते १६३९ या कालावधीत शहाजी महाराजांसमवेत बंगलोर येथे वास्तव्यास होते. येथे देखील शिवाजी महाराजांचे पुढील प्रशिक्षण सुरुच होते. शिवाजी राजांना बालपणी सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ यांचेशिवाय सरदार बाजी पासलकर यांचे देखील तलवारबाजी आणि युद्धकलेतील निपुणतेचे मार्गदर्शन मिळाले होते

सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ हे सतराव्या शतकातील शिवाजी राजांच्या सैन्यातील एक पराक्रमी सरदार आणि मिलिटरी अॅडव्हायझर होते. ते शिवाजी राजांचे खरेखुरे गुरू होते. लखोजी जाधवराव यांनी ज्या इराद्याने त्यांची नेमणूक केली होती, अगदी तो इरादाच सार्थ करण्याचे काम जणू सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ यांनी केले होते

शिवाजी महाराजांच्या बालपणीच्या काळात सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ यांनी शिवाजी राजांचे प्रशिक्षक बनून अशी दुहेरी भूमिकेतून काम करीत त्यांनी शिवाजी राजांना तलवारबाजी, घोडेस्वारी, युद्धनिती आणि शस्त्रांचा उपयोग कसा करावा, वगैरे गोष्टी शिकवल्या. या स्वराज्याच्या अंकुरातून शिवाजी महाराजांनी त्याचा पुढे वटवृक्ष बनवला

गोमाजी नाईक पानसंबळ यांनी शिवाजी राजांना तलवारबाजीचे प्रशिक्षण देतानाच आपल्या ध्येयापर्यंत पोहोचण्यासाठीचे मराठा युद्धनीतितील मौलिक धडे दिले. गोमाजी नाईकांच्या विचाराच्या धड्यातून खूप सारे कष्ट घेत शिवरायांनी आपले कर्तृत्व निर्माण केले. आणि यातूनच स्वराज्याची मुहूर्तमेढ रोवत पुढे त्यांनी आपले स्वराज्य उभे केले

नाईक पानसंबळ हे आडनाव मराठ्यांच्या शहाण्णव कुळातील पवार कुळातील आहे. ते मध्यप्रदेशातील धार संस्थानच्या परमारराव उर्फ पवार यांचे वंशज आहेत. परमाररावांचा पुढे पवार असा अपभ्रंश होऊन, पवारातील काही लोक 'नाईक निंबाळकर' अशा पडनावाने राहू लागले. आणि याच नाईक निंबाळकर आडनावातील काही लोकांच्या आडनावात पुन्हा एकदा अपभ्रंश होऊन, ते 'नाईक पानसंबळ' असे झाल्याचे गोमाजी नाईकांच्या वंशजांमधून सांगितले जाते. *सरदार गोमाजी नाईक पानसंबळ यांचे गाव अहमदनगर जिल्ह्यातील राहुरी तालुक्यातील सडे हे असल्याचे सांगितले जाते.